Emeryci tracą setki złotych miesięcznie: Sprawdź, ile państwo zabiera z Twojego świadczenia

Miliony polskich emerytów co miesiąc otrzymują na swoje konta kwoty znacznie niższe od tych, które widnieją w oficjalnych decyzjach emerytalnych wydawanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ta różnica wynika z systemu potrąceń, który automatycznie pomniejsza każde świadczenie emerytalne o składki i podatki, zanim trafi ono do odbiorcy. Skala tych obciążeń może być zaskakująca choćby dla osób pobierających emerytury od lat, a dla nowych emerytów często stanowi nieprzyjemną niespodziankę finansową, która wymusza rewizję planów budżetowych.

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Mechanizm potrąceń z emerytur opiera się na dwóch głównych składnikach, które są automatycznie kalkulowane i odejmowane przez system ZUS przed wykonaniem przelewu na konto emeryta. Pierwszy składnik to obowiązkowa składka na ubezpieczenie zdrowotne, która wynosi dziewięć procent od pełnej kwoty brutto emerytury i nie podlega żadnym zwolnieniom ani ulgom. Ta składka jest pobierana od każdej emerytury, niezależnie od jej wysokości, co oznacza, iż choćby osoby otrzymujące minimalne świadczenia muszą ją opłacać w pełnej wysokości.

Drugi element potrąceń stanowi podatek dochodowy naliczany według stawki dwunastu procent, jednak jego specyfiką jest to, iż obejmuje wyłącznie część emerytury przekraczającą próg dwóch tysięcy pięciuset złotych brutto. Ta konstrukcja podatkowa oznacza, iż osoby pobierające emerytury poniżej tego progu są całkowicie zwolnione z obowiązku płacenia podatku dochodowego od swojego świadczenia, podczas gdy emeryci z wyższymi świadczeniami płacą podatek tylko od nadwyżki ponad ustalony limit.

Praktyczne konsekwencje tego systemu najlepiej ilustruje przykład emerytury minimalnej, która w tej chwili wynosi tysiąc osiemset siedemdziesiąt osiem złotych i dziewięćdziesiąt jeden groszy brutto. Po automatycznym potrąceniu składki zdrowotnej w wysokości sto sześćdziesiąt dziewięć złotych i dziesięć groszy emeryt otrzymuje na swoje konto tysiąc siedemset dziewięć złotych i osiemdziesiąt jeden groszy netto. Podatek dochodowy w tym przypadku nie jest naliczany, ponieważ kwota świadczenia nie przekracza progu podatkowego.

Sytuacja diametralnie się zmienia w przypadku emerytur przekraczających próg podatkowy, gdzie emeryt musi liczyć się z podwójnym obciążeniem finansowym. Dla przykładu, osoba pobierająca emeryturę w wysokości trzech tysięcy sześćset złotych brutto musi zapłacić nie tylko składkę zdrowotną w kwocie trzysta dwadzieścia cztery złote, ale również podatek dochodowy od nadwyżki wynoszącej tysiąc sto złotych, co przekłada się na dodatkowe sto trzydzieści dwa złote podatku. W rezultacie z kwoty brutto trzy tysiące sześćset złotych emeryt otrzymuje na rękę tylko trzy tysiące sto czterdzieści cztery złote, oddając państwu łącznie czterysta pięćdziesiąt sześć złotych.

Analiza obciążeń podatkowych i składkowych pokazuje, jak drastycznie rośnie kwota potrąceń wraz ze wzrostem wysokości emerytury. Przy świadczeniu w wysokości dwóch tysięcy siedmiuset złotych brutto łączne obciążenia przekraczają już dwieście dwadzieścia złotych miesięcznie, podczas gdy przy emeryturze pięciu tysięcy złotych sięgają ponad siedmiuset złotych. Ta progresywna struktura obciążeń oznacza, iż emeryci z wyższymi świadczeniami proporcjonalnie więcej tracą na potrąceniach, co może znacząco wpływać na ich rzeczywistą sytuację finansową.

Szczególnie dotkliwe są te obciążenia dla emerytów znajdujących się tuż powyżej progu podatkowego, którzy nagle muszą płacić podatek od relatywnie niewielkiej nadwyżki. Każda złotówka emerytury powyżej dwóch tysięcy pięciuset złotych brutto automatycznie generuje dodatkowe obciążenie w postaci dwunastu groszy podatku, co w połączeniu z dziewięcioprocentową składką zdrowotną oznacza, iż emeryt faktycznie otrzymuje tylko około siedemdziesiąt dziewięć groszy z każdej dodatkowej złotówki świadczenia.

System potrąceń z emerytur ma również istotne znaczenie dla planowania budżetu domowego emerytów, którzy muszą uwzględniać różnicę między kwotą brutto widniejącą w decyzji emerytalnej a rzeczywistymi środkami wpływającymi na konto. Ta różnica może wynosić od kilkudziesięciu złotych w przypadku niskich emerytur do kilkuset złotych przy wyższych świadczeniach, co wymaga odpowiedniego planowania wydatków i może wpływać na standard życia emerytów.

Wysokość emerytury podstawowej ma również bezpośredni wpływ na uprawnienia do otrzymania dodatkowych świadczeń wypłacanych przez państwo, szczególnie tak zwanej czternastej emerytury planowanej na wrzesień bieżącego roku. To dodatkowe świadczenie stanowi istotne wsparcie finansowe dla emerytów, ale jego wysokość jest uzależniona od kwoty podstawowej emerytury brutto, co tworzy dodatkowy mechanizm różnicowania świadczeń społecznych.

Seniorzy w kwietniu bieżącego roku otrzymali już trzynastą emeryturę w wysokości odpowiadającej minimalnej emeryturze, czyli tysiąc osiemset siedemdziesiąt osiem złotych i dziewięćdziesiąt jeden groszy brutto. To jednorazowe świadczenie, podobnie jak podstawowa emerytura, podlegało standardowym potrąceniom w postaci składki zdrowotnej i ewentualnego podatku dochodowego, co oznaczało, iż rzeczywista kwota otrzymana przez emerytów była niższa od kwoty nominalnej.

Czternasta emerytura zaplanowana na wrzesień będzie wypłacana według zasad analogicznych do tych obowiązujących w poprzednich latach, z zachowaniem mechanizmu uzależniającego jej wysokość od kwoty podstawowego świadczenia emerytalnego. Pełną czternastkę w wysokości minimalnej emerytury otrzymają wyłącznie osoby, których podstawowe świadczenie nie przekracza dwóch tysięcy dziewięciuset złotych brutto, co oznacza, iż zdecydowana większość emerytów będzie uprawniona do pełnej kwoty dodatkowego świadczenia.

Mechanizm wypłaty czternastej emerytury przewiduje stopniowe pomniejszanie świadczenia dla osób z wyższymi emeryturami według zasady złotówka za złotówkę, co oznacza, iż każda złotówka emerytury powyżej progu dwóch tysięcy dziewięciuset złotych brutto zmniejsza czternastkę o jedną złotówkę. Ta konstrukcja prowadzi do sytuacji, w której osoby z emeryturami przekraczającymi sumę dwóch tysięcy dziewięciuset złotych plus wysokość minimalnej emerytury nie otrzymają czternastki wcale, ponieważ jej kwota po pomniejszeniu spadłaby poniżej minimalnego progu pięćdziesięciu złotych.

Rząd zachowuje możliwość określenia w drodze rozporządzenia wyższej kwoty czternastej emerytury niż minimalna emerytura, biorąc pod uwagę aktualną sytuację gospodarczą kraju i możliwości budżetu państwa. Takie rozwiązanie zostało przewidziane w przepisach ustawy jako mechanizm dostosowywania wysokości świadczeń do zmieniających się warunków ekonomicznych, jednak jego zastosowanie zależy od decyzji politycznych i dostępności środków finansowych w budżecie.

Istotnym aspektem obu dodatkowych świadczeń jest fakt, iż zarówno trzynasta, jak i czternasta emerytura podlegają standardowym potrąceniom na dokładnie takich samych zasadach jak podstawowe świadczenia emerytalne. Oznacza to, iż od każdego z tych świadczeń automatycznie pobierana jest dziewięcioprocentowa składka zdrowotna, a w przypadku gdy łączna kwota emerytury podstawowej plus świadczenie dodatkowe przekroczy próg podatkowy, naliczany jest również dwunastoprocentowy podatek dochodowy.

Ta zasada opodatkowania dodatkowych świadczeń może prowadzić do sytuacji, w której emeryt otrzymujący emeryturę podstawową poniżej progu podatkowego nagle musi zapłacić podatek po otrzymaniu trzynastki lub czternastki, jeżeli suma obu świadczeń przekroczy dwieście pięćdziesiąt złotych miesięcznie. W praktyce oznacza to, iż rzeczywista kwota dodatkowych świadczeń trafiająca na konta emerytów jest niższa od kwot nominalnych, co musi być uwzględniane w planowaniu budżetu domowego.

System potrąceń z emerytur odzwierciedla również szersze zmiany w polskim systemie podatkowym i społecznym, gdzie coraz większy nacisk kładziony jest na zasadę powszechności obciążeń publicznych. choćby osoby o najniższych dochodach muszą uczestniczyć w finansowaniu systemu ochrony zdrowia poprzez obowiązkowe składki, co stanowi formę solidarności społecznej, ale jednocześnie obciąża budżety osób o ograniczonych możliwościach finansowych.

Progresywny charakter podatku dochodowego od emerytur, gdzie obciążenie wzrasta wraz z wysokością świadczenia, ma na celu zmniejszenie nierówności dochodowych wśród emerytów, ale jednocześnie może zniechęcać do oszczędzania na emeryturę w ramach dodatkowych filarów emerytalnych. Osoby planujące swoją przyszłość emerytalną muszą uwzględniać fakt, iż wyższe składki na emeryturę nie przekładają się proporcjonalnie na wyższe świadczenia netto ze względu na rosnące obciążenia podatkowe.

Mechanizm automatycznych potrąceń z emerytur ma również zalety organizacyjne, ponieważ zwalnia emerytów z obowiązku samodzielnego rozliczania się z urzędem skarbowym i ZUS w zakresie składek zdrowotnych i podstawowego podatku dochodowego. System ten eliminuje ryzyko pomyłek w rozliczeniach oraz zapewnia regularność wpływów do budżetu państwa i funduszu zdrowotnego, ale jednocześnie ogranicza transparentność obciążeń podatkowych dla emerytów.

Dla emerytów planujących swoje finanse najważniejsze znaczenie ma zrozumienie różnicy między emeryturą brutto a netto oraz umiejętność kalkulowania rzeczywistych dochodów po wszystkich potrąceniach. Ta wiedza pozwala na realistyczne planowanie wydatków i unikanie sytuacji, w których emeryt liczy na wyższe dochody niż te, które faktycznie otrzyma na swoje konto.

Przyszłe zmiany w systemie emerytalnym mogą wpłynąć na wysokość potrąceń z emerytur, szczególnie w kontekście planowanych reform systemu ochrony zdrowia i potencjalnych zmian w opodatkowaniu świadczeń społecznych. Emeryci powinni śledzić propozycje legislacyjne dotyczące ich świadczeń, ponieważ choćby niewielkie zmiany w stawkach składek czy progach podatkowych mogą znacząco wpłynąć na ich rzeczywiste dochody.

Rosnące koszty życia i inflacja dodatkowo komplikują sytuację emerytów, którzy muszą radzić sobie nie tylko z automatycznymi potrąceniami z swoich świadczeń, ale również z malejącą siłą nabywczą otrzymywanych kwot. W tej sytuacji dodatkowe świadczenia jak trzynasta i czternasta emerytura stają się istotnym elementem wsparcia finansowego, choć ich rzeczywista wartość również jest pomniejszana o obowiązkowe składki i podatki.